Modele z Szachownicą: Personel 4. Eskadry Wywiadowczej (1919

W tym roku przypadają dwie wyjątkowe rocznice: stulecie odzyskania niepodległości oraz stulecie lotnictwa polskiego. W związku z tym postaram się zaprezentować do końca roku kilka archiwalnych zdjęć z personelem pierwszych eskadr bojowych II Rzeczpospolitej. Jedną z nich była 4. Eskadra Wywiadowcza.

Historia 4. Eskadry Wywiadowczej w pigułce

4. Eskadra Wywiadowcza powstała 5 stycznia 1919 roku w Warszawie (jako druga jednostka lotnicza w tym mieście). Dowódcą jednostki był rotmistrz Aleksander Serednicki. Część personelu tworzyli absolwenci Wojskowej Szkoły Lotniczej szkolący się wówczas na pilotów.

Eskadrę przydzielono do Dywizji Litewsko-Białoruskiej, w związku z czym przeniesiono ją na lotnisko w Białymstoku (7 kwietnia 1919 roku). Jednostka posiadał wtedy jedynie szczątkowe wyposażenie: dwie pełne załogi (dwóch pilotów i dwóch obserwatorów) oraz cztery samoloty: trzy Hannovery CL.II i jeden Albatros C.III (niektóre źródła mówią o pięciu, z pojedynczym Albatrosem D.III). Dowódcą był w tym czasie porucznik pilot Artur Jurkiewicz. Chrzest bojowy 4. EW przeszła 17 kwietnia 1919 roku. Operowano z lotniska w Wołkowysku. Dwa dni później poniesiono pierwszą stratę – poległ podporucznik Stefan Brygiewicz. Jednostka stacjonowała następnie na lotniskach w Wilnie i Lidzie, skąd działała na rzecz dowódcy Frontu Litewsko-Białoruskiego – generała Stanisława Szeptyckiego.

Z biegiem czasu uzupełniano stan personelu latającego i pozyskiwano nowe samoloty. Zajęcie Wilna spowodowało przerzut dwóch załóg na lotnisko Porubanek. Oznacza to, że pierwszy polski samolot przelatujący nad Wilnem należał do 4. EW. Pilotem maszyny był podporucznik Stanisław Krajewski. Z lotniska Porubanek jednostka działała do 10 maja, pracując na rzecz sztabu 1. Dywizji Legionów. Po przesunięciu linii frontu eskadra przebazowała się na lotnisko w Lidzie, wracając do lotów na rzecz sztabu gen. Szeptyckiego. Załogi wykonały stamtąd wiele lotów na bombardowania. Atakowano cele m.in. w Mołodecznie, Wilejkach i Mińsku Litewskim. 12 czerwca 1919 roku w locie bojowym zginęła załoga w składzie: porucznik pilot Romuald Wermiński i podporucznik obserwator Włodzimierz Rice (lecieli na samolocie Hannover CL.II, nr niemiecki 13163/17; maszyna wpadła w korkociąg na wysokości 50 m).

W sierpniu jednostka przebazowała się na lotnisko w Mińsku Litewskim i nadal pracowała w ramach współpracy ze sztabem Frontu Litewsko-Białoruskiego. Jesienią do eskadry wcielono 66. Francuską Eskadrę Breguetów wyposażoną w samoloty Breguet XIV B2, co wyraźnie wzmocniło stan personalny i sprzętowy 4. EW. Jednostka przejęła również godło („Ptak Ra”) „w spadku” po Francuzach (na zdjęciu godło w trakcie malowania, jeszcze bez szczegółów rysunku).

W październiku 1919 roku część eskadry pod dowództwem porucznika Jurkiewicza odesłano do Szkoły Obserwatorów w Warszawie. Reszta jednostki (pod dowództwem kapitana Wacława Iwaszkiewicza), uzupełniona personelem i sprzętem z 66. Eskadry Breguetów, odleciała na zimę do Wilna.

Wiosną 1920 roku jednostkę uzupełniono częścią załóg z 11. Eskadry Wywiadowczej i wcielono w skład IV Dywizjonu Lotniczego. Dowództwo nad 4. EW objął porucznik Bolesław Narkowicz. Operowano m.in. z lotnisk Zahacie i Lida. Duża ilość lotów w bardzo trudnych warunkach atmosferycznych i bojowych, a także częste zmiany lotnisk, spowodowały straty w sprzęcie i zmniejszenie liczby sprawnych samolotów. W lipcu 1920 roku jednostka dysponowała tylko jednym samolotem! Przesądziło to o odesłaniu części personelu wraz z taborem do Bydgoszczy (wydzieloną sekcją dowodził porucznik Antoni Sielicki). Następnie grupę skierowano do Torunia, gdzie oczekiwała uzupełnień. Z pozostałej części eskadry stworzono pod koniec 1920 roku 11. Eskadrę Wywiadowczą (po połączeniu z pozostałościami 11. EW).

Część eskadry skierowana jesienią 1919 roku z Mińska Litewskiego do Warszawskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych została ewakuowana w czerwcu 1920 roku do Torunia. Trudna sytuacja na froncie sprawiła, że komendant szkoły – porucznik Wiktor Szandorowski – utworzył z personelu szkoły 4. Eskadrę Toruńską, która trafiła na front pod wodzą kapitana Henryka Rybki. Eskadra operowała wtedy z lotniska w Hrubieszowie, współpracując z grupą kawalerii gen. Sawickiego.

4. Eskadra poniosła kolejne straty. 3 lipca 1920 roku poległ sierżant Mieczysław Orembowicz (na samolocie LVG), a kapitan Henryk Rybka i podchorąży Stanisław Czerwiński odnieśli rany (wszyscy lecieli jednym samolotem!). Również maszyny ulegały coraz większemu zużyciu i po miesiącu służby frontowej eskadra została wycofana do Poznania w celu uzupełnienia ludzi i sprzętu. Groźna sytuacja na froncie wymusiła jednak szybki powrót jednostki do działań bojowych. Eskadrą dowodził wówczas podporucznik Józef Szyfter, zaś jednostka operowała z lotniska w Białymstoku, a następnie w Słonimiu i Baranowiczach.

Po zakończeniu wojny 4. Eskadra powróciła w 1921 roku do Torunia, gdzie przeobrażono ją w Szkolną Eskadrę Szkoły Obserwatorów Lotniczych. 4. EW „Toruńska” wykonała 95 zadań bojowych w czasie 217 godzin spędzonych nad terenem kontrolowanym przez nieprzyjaciela.

Na podstawie:

Jerzy Pawlak, Polskie eskadry w latach 1918–1939, WKŁ, Warszawa 1989.

Adam Popiel, Wypadki śmiertelne w lotnictwie polskim 1918–1939, Pandora, Chmielów 2014.

Prezentowaną fotografię wykonano prawdopodobnie jesienią 1919 lub 1920 roku. Lotnicy stoją na tle samolotu DFW C.V. Trudu identyfikacji osób podjął się Ryszard Kołodziejski, za co mu serdecznie dziękuję!

1. Podchorąży pilot Mieczysław Wiland

2. NN

3. Rotmistrz pilot Aleksander Serednicki

4. Chorąży pilot Władysław Dittmer

5. Podporucznik pilot Józef Szyfter

6. Kapitan pilot Henryk Rybka (dowódca eskadry)

7. Kapral podchorąży pilot Janusz Meissner

8. Podporucznik pilot Wiktor Komorowski

9. Podchorąży pilot Senecki

10. Podporucznik pilot Stanisław Krajewski

11. Sierżant pilot Hipolit Jasiewicz

12. Podporucznik obserwator Jerzy Jabłoński

13. Podporucznik obserwator Jan Röder

14. Sierżant pilot Franciszek Przybylski

15. Sierżant pilot Szyszko

16. Podporucznik obserwator Stanisław Żarski

17. NN